Những năm gần đây, do giá cà phê tăng cao nên nhiều hộ dân ở các tỉnh Tây Nguyên đã ồ ạt mở rộng diện tích trồng cà phê không theo quy hoạch, điều này dẫn đến hệ lụy kéo theo hệ lụy khôn lường.
Có rất nhiều vùng đất không thích hợp với cây cà phê nhưng người dân vẫn trồng cà phê.
CôngThương – Xây dựng vùng cà phê mang thương hiệu Buôn Ma Thuột
Hiện nay, các tỉnh Tây Nguyên cũng được xác định là địa bàn trọng điểm phát triển ngành cà phê của Việt Nam. Số diện tích cà phê này chủ yếu được trồng ở 02 tỉnh Đăk Lăk và Lâm Đồng nhưng chỉ riêng năm vừa qua, người dân ở các tỉnh Tây Nguyên đã trồng mới thêm hàng chục ngàn hécta cà phê đưa tổng diện tích cà phê toàn vùng tăng lên đến 500.000 ha, tăng trên 16.000 ha so với năm trước. Hiện toàn bộ diện tích cà phê này đều ổn định trong vùng sinh thái thuận lợi, với việc đầu tư thâm canh đồng bộ để đạt sản lượng gần 1 triệu tấn cà phê nhân chất lượng cao đảm bảo tiêu chuẩn xuất khẩu, chiếm 90% sản lượng cà phê của cả nước.
Riêng đối với tỉnh Đăk Lăk, hiện nay toàn tỉnh có 195.000 ha cà phê, năng suất đạt khoảng 22,86 tạ cà phê nhân/ha, sản lượng khoảng 425.174 tấn nhân. Tỉnh Đăk Lăk cũng đã có đề án về phát triển cà phê bền vững trong thời kỳ mới, với định hướng phát triển cà phê phải theo tiêu chí của thương hiệu “cà phê Buôn Ma Thuột,” ổn định về năng suất, sản lượng, chất lượng, gắn chặt giữa phát triển kinh tế với xã hội, văn hóa, du lịch và môi trường. Đến năm 2015, tỉnh Đăk Lăk tuy bị giảm diện tích xuống chỉ còn 170.000 ha trong vùng sinh thái thích hợp, nhưng vẫn đạt sản lượng từ 400.000 tấn cà phê nhân một năm trở lên. Tỉnh cũng kiên quyết chuyển đổi, thay thế cây trồng khác đối với những khu vực trồng cà phê không đủ nước tưới, có độ dốc trên 15 độ, sản xuất kém hiệu quả.
Nguy cơ cà phê nhiễm bệnh mất thị trường
Song bất chấp khuyến cáo của các ngành chức năng, các địa phương ở các tỉnh Tây Nguyên vẫn để các hộ dân tự ý phát triển cà phê không theo quy hoạch, kế hoạch, nhất là đưa vào trồng ở những vùng đất không thích hợp, không chủ động được nguồn nước. Thậm chí, nhiều vùng, người dân còn phá rừng tự nhiên chuyển đất gò đồi, sỏi đá vào trồng cà phê. Ngay tại huyện Ma Đ’Rắk, Ea Súp (Đăk Lăk) có tầng đất mỏng, đất sỏi đá, đất pha cát dễ bị ngập úng không thích hợp với cây cà phê nhưng người dân các dân tộc vẫn chạy theo phong trào phát triển cây cà phê ồ ạt. Trước đây, cây cà phê ở Đăk Lăk chỉ tập trung ở các huyện có đất bazan màu mỡ nhưng nay 100% huyện, thành phố đều có cây cà phê.
Cũng do chạy theo phong trào tự phát này, nhiều hộ ở các tỉnh Tây Nguyên đã sử dụng các giống cà phê không rõ nguồn gốc, không đạt chuẩn, nhiễm bệnh đưa vào trồng gây dịch bệnh tràn lan cho các vùng càphê, hồ tiêu. Thực tế, nhiều vùng cà phê Đăk Lăk bị nhiễm bệnh chết hàng ngàn ha. Mặt khác, năm vừa qua, các tỉnh Tây Nguyên cũng đã có hàng chục ngàn hécta càp hê trồng ngoài vùng quy hoạch đã bị chết khô, hoặc sống lay lắt ảnh hưởng đến nhiều niên vụ sau, gây thiệt hại lớn cho nông dân.
Điều đáng lo ngại là, do trồng cà phê ồ ạt không theo quy hoạch sẽ dẫn đến hệ lụy là không làm chủ được thị trường mỗi khi tới mùa thu hoạch, làm cho giá cà phê biến động, khi đó sẽ lại chặt bỏ vườn cây để trồng loại cây khác và kéo theo những hệ lụy tiếp theo.
Theo Viện Khoa học Kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên để phát triển cà phê bền vững đến năm 2015 các tỉnh Tây Nguyên diện tích cà phê sẽ giảm xuống còn 470.000 ha, và đến năm 2020 tiếp tục giảm chỉ còn 459.500 ha.