Ngày 4.4 tới, Viện Chính sách và Chiến lược nông nghiệp, phát triển nông thôn (IPSARD) sẽ tổ chức Hội nghị công bố Triển vọng ngành nông nghiệp 2013.
Phóng viên NTNN trao đổi với TS Nguyễn Đỗ Anh Tuấn (ảnh) – Giám đốc Trung tâm Tư vấn chính sách thuộc IPASRD về diễn biến thị trường nông sản đầu năm và dự báo diễn biến thời gian tới.
Đã gần hết quý I/2013, ông đánh giá thế nào về tình hình sản xuất nông nghiệp?
– Trong bối cảnh suy thoái kinh tế thế giới kéo dài từ năm 2008 đến nay, tình hình thị trường nông sản liên tục biến động phức tạp, giá lương thực sau khi tăng cao đã quay đầu giảm mạnh từ tháng 9.2012; kết thúc năm 2012, giá lương thực giảm 1,1% so với năm 2011. Kinh tế trong nước năm qua tiếp tục tăng trưởng chậm nhưng kinh tế vĩ mô ổn định hơn, lạm phát được kiềm chế.
Với ngành nông nghiệp, trong khi những dự báo chính thức là giá lương thực thời gian tới khó có thể tăng mạnh thì sản lượng nông sản trong nước lại tăng mạnh, thậm chí là dư thừa. Chẳng hạn, theo kế hoạch, diện tích lúa gieo (tính theo thời vụ sản xuất) cả nước đến năm 2015 là 7,03 triệu ha, năm 2020 mới là 7 triệu ha, nhưng hiện nay đã lên tới 7,753 triệu ha. Cà phê hiện tới 622.000ha, trong khi đó kế hoạch đến 2015 và cả 2020 chỉ duy trì 550.000ha; cao su cũng đã thừa 110.000ha so với kế hoạch đến năm 2015.
Các biện pháp ứng phó với tình hình này là gì, thưa ông?
– Đây là bài toán cần nhiều giải pháp tổng thể. Chúng ta vẫn cần tiếp tục duy trì chất lượng sản phẩm, đẩy mạnh xuất khẩu. Về sản lượng, chúng ta cần những giải pháp cụ thể đối với từng loại cây trồng. Chẳng hạn, với lúa, mục tiêu xuất khẩu năm nay đặt ra thấp hơn 2012 nên các giải pháp có thể áp dụng như không khuyến khích bà con trồng lúa vụ 3, chuyển đổi diện tích trồng lúa năng suất thấp sang trồng loại cây khác. Với cà phê, tuy đã vượt diện tích nhưng năng suất đang có chiều hướng đi xuống vì các vườn cây cho thu hoạch hiện nay đã già, cần tiếp tục trồng diện tích mới để thay thế. Như vậy có nghĩa là cần sự điều chỉnh, quy hoạch lại sản xuất nông sản hiện nay.
Như vậy, rõ ràng ở đây có nghịch lý là tuy diện tích thì tăng lên (có nghĩa là công sức người nông dân bỏ ra nhiều hơn), song giá trị thực tế mà họ thu được lại thấp. Ông đánh giá ra sao về vấn đề này?
– Trong năm 2012, tất cả các nguồn thu của nông dân đều bị đe dọa. Do giá nông sản thế giới thấp nên trong năm 2012, nông dân phải căng sức để tăng diện tích để bù vào thu nhập; ngay cả lúa, dù tăng lượng xuất khẩu nhưng giá thấp hơn 2011 nên thu nhập từ lúa của nông dân không phải là chính.
Thu nhập từ phi nông nghiệp như lao động tại các khu công nghiệp bị suy giảm do doanh nghiệp đình đốn, sa thải công nhân. Trong đó, số doanh nghiệp nông nghiệp giảm 2/3, số lao động giảm 1/3. Như vậy, thu nhập từ phi nông nghiệp của nông dân không những giảm mà còn mất luôn công việc. Trong khi đó, tình hình dịch bệnh, hạn hán cũng sẽ gây khó khăn cho nông dân.
Một số liệu thống kê rất đáng báo động là tốc độ giảm nghèo lần đầu tiên sau nhiều năm đang chững lại. Giai đoạn 2010 – 2011, mỗi năm nước ta giảm nghèo được 2%; nhưng năm 2011 – 2012 chỉ hơn 1%. Điều đó cho thấy đời sống nông dân (chiếm phần lớn số hộ nghèo) đang khó khăn. Từ đó, khả năng đầu tư vào sản xuất của nông dân sẽ rất khó khăn.
“Nhà nước cần hỗ trợ tín dụng cho các doanh nghiệp có liên kết trực tiếp với nông dân như xuất khẩu, bảo quản nông sản; có các giải pháp hỗ trợ pháp lý cho nông dân và doanh nghiệp trong các vụ kiện về nông sản”.
TS Nguyễn Đỗ Anh Tuấn
Vậy theo ông, chúng ta cần có giải pháp nào để hỗ trợ và tháo gỡ những khó khăn, nghịch lý trên cho nông dân?
– Trước hết, về phía người nông dân, trong năm 2013 cần tập trung vào duy trì thị trường, sự cạnh tranh thông qua việc cải thiện chất lượng nông sản. Hiện nay, nhiều nông sản của chúng ta có chất lượng thấp, tỷ lệ hàng bị trả về, kiện cáo cao.
Ngay trong nước, một hình ảnh dễ nhìn thấy nhất là nhiều người dân thành thị đã tự trồng rau ăn, không mua rau của nông dân. Trong khi đó, hiện nay đã xuất hiện những nước xuất khẩu rẻ mới nổi như Myanmar, Lào… Nếu chúng ta vẫn đi theo con đường hiện nay sẽ rất khó cạnh tranh. Thứ hai là nông dân cần kết nối được với doanh nghiệp để giảm rủi ro về tiêu thụ, bảo quản sản phẩm để tránh về giá.
Về chính sách của Nhà nước với nông dân, nông nghiệp trong năm 2013, trong khi sản lượng dư thừa và giá thấp như hiện nay thì Nhà nước cần có các giải pháp, những lối đi ngách như: Tăng cường các biện pháp để tăng giá trị sản phẩm như tổ chức sản xuất lúa trên cánh đồng mẫu lớn, đẩy mạnh hoạt động khuyến nông.