Hiện trên địa bàn Đắk Lắk, các doanh nghiệp có vốn nước ngoài (doanh nghiệp FDI) chiếm lĩnh hơn 50% tổng sản lượng cà phê xuất khẩu của Việt Nam. Nhưng ngoài việc lách luật để thâu tóm nguyên liệu, các doanh nghiệp này chỉ xuất khẩu cà phê thô với hàm lượng giá trị thấp.
Đáng lo ngại là khi độc quyền thu mua cà phê, doanh nghiệp nước ngoài sẽ tự định đoạt giá cả, làm cho các doanh nghiệp kinh doanh cà phê Việt Nam gặp rất nhiều khó khăn…
Tỉnh Đắk Lắk hiện có 8 doanh nghiệp và chi nhánh doanh nghiệp FDI được UBND tỉnh cấp giấy chứng nhận đầu tư. Theo thống kê trong niên vụ 2010 – 2011, các doanh nghiệp này đã thu mua hơn 180.000 tấn cà phê, chiếm gần 50% tổng sản lượng cà phê của tỉnh. Trong đó có nhiều doanh nghiệp tăng tốc thu mua rất nhanh, số lượng mua vào năm sau luôn cao gấp 2 – 3 lần năm trước.
Trên phạm vi toàn quốc, Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam cũng cho biết, các doanh nghiệp FDI đã thâu tóm hơn 50% tổng sản lượng cà phê cả nước trong niên vụ vừa qua. Điều đáng nói là một phần không nhỏ số lượng cà phê đã bị các doanh nghiệp nước ngoài thu mua trực tiếp của nông dân, trong khi Nghị định 23/2007/NĐ-CP quy định doanh nghiệp FDI chỉ được mua hàng hóa xuất khẩu thông qua các doanh nghiệp trong nước. Nguyên nhân là quy định này đã bị các doanh nghiệp nước ngoài “lách” qua một cách dễ dàng.
Cà phê ở Tây Nguyên xuất khẩu thô là một thiệt thòi lớn.
Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Đắk Lắk cho biết, ngoài việc thành lập các doanh nghiệp, hợp tác xã mang danh nghĩa Việt Nam để lách Nghị định 23, nhiều doanh nghiệp FDI còn công khai việc trực tiếp thu mua cà phê của nông dân. Điển hình là Chi nhánh Công ty TNHH Neumann Gruppe và Chi nhánh Công ty TNHH Olam tại Đắk Lắk. Năm 2009, các doanh nghiệp này thu mua trực tiếp của nông dân 125,28 tấn cà phê, năm 2010 là 226,6 tấn… Đây chỉ là số liệu do các doanh nghiệp tự báo cáo, số lượng trên thực tế còn lớn hơn nhiều, nhưng cơ quan chức năng rất khó xử lý, vì Nghị định 23 nghiêm cấm doanh nghiệp FDI mua cà phê trực tiếp của nông dân, song Luật Đầu tư thì không cấm việc này.